10 soruda ABD’de başkanlık seçimleri

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) bugün yeni liderini seçmek için sandık başında olacak. Seçmenler, Demokratların adayı ve mevcut lider yardımcısı Kamala Harris ile Cumhuriyetçilerin adayı ve eski Lider Donald Trump ortasında en son kararlarını verecekler. Pekala Beyaz Saray’a giden yolda seçimler nasıl ilerliyor ve oy sayımı nasıl gerçekleşiyor?

Kimler oy kullanıyor?

18 yaş üzeri tüm ABD vatandaşları oy kullanabiliyor. Bu seçimlerde de toplamda 244 milyon seçmenin oy kullanması bekleniyor. Lakin birtakım durumlarda kimi ABD vatandaşları oy kullanma hakkına sahip olmuyor. Bu, her eyalet için geçerli olmamakla birlikte birtakım eyaletler önemli hatalardan karar giyen ABD’lilerin oy kullanmalarına müsaade vermiyor. Zira ABD’de seçim kuralları federal hükümet tarafından belirlenmiyor. Her eyalet kendi seçim sürecini yürütüyor.

Eyaletlerde hatalıların seçimlerde nasıl ve ne vakit oy kullanabileceğine dair farklı kurallar uygulanıyor. Brennan Center’ın Hak Mahrumiyeti Yasaları’na nazaran Vermont ve Maine eyaletlerinde kabahat durumuna bakılmaksızın herkesin oy kullanmasına müsaade verilirken birden fazla eyalet de faal olarak cezaevinde bulunanlar hariç herkesin oy kullanmasına müsaade veriyor. Lakin kimi eyaletlerde hatalıların oy kullanması konusunda daha karmaşık bir yaklaşım var.

Suçluların seçilmesi mümkün mü?

Bazı eyaletlerde ağır cürümlerden karar giyenlerin oy vermesine dahi müsaade verilmezken rastgele hatalı bir kişi başkanlık seçimleri için adaylığını koyabiliyor. Mahkum olan hatalılar, ABD’de aday olabiliyor ve seçilebiliyor. Bunu engelleyen yasa bulunmuyor. En bilinen örnek de karar giymesine karşın hâlâ başkanlık için aday olabilen Donald Trump.

Kaç kişi erkenden oy kullandı?

75 milyondan fazla ABD’li, bu seçimler için oylarını erkenden kullanmayı tercih etti. Erken oy verme, ABD’nin 50 eyaletinin 47’sinde uygulanan bir sistem. Virginia eyaleti erken oy verme sürecini 20 Eylül’de başlatmıştı. Ekim ayı boyunca Kaliforniya (7 Ekim), Texas (21 Ekim) ve Florida (26 Ekim) erken oy verme süreçleriyle öne çıktı. Öteki eyaletler de farklı tarihlerde kendi erken oy verme sürecini yürüttü.

Erken oy vermeyi tercih etmeyen ABD’liler de seçim günü sandığa giderek tercihlerini belirtecek.

Bu seçimde yalnızca lider mı belirlenecek?

Hayır. Bu seçimlerde yeni liderin yanı sıra Temsilciler Meclisi ve Senato için yeni kongre üyeleri de belirlenecek. ABD Kongresi’nin iki kanadı Senato’nun 34 sandalyesi ile 435 sandalyeli Temsilciler Meclisi’nin yeni üyelerini belirlenecek seçimlerde toplamda 469 koltuk için uğraş ediliyor.

Seçim iştirak oranı ne kadar?

ABD’de son yıllarda seçimlere iştirak oranlarında artış gözleniyor. 2016’da yalnızca yüzde 59 olan iştirak oranı, dört yıl sonra yani 2020 seçimlerinde yüzde 66’ya çıkmıştı. Pew Araştırma Merkezi’ne nazaran, 2020’deki bu oran 1900’den bu yana yapılan seçimlerdeki en yüksek iştirak oranı olarak kayıtlara geçti.

Oy verme yerleri ne zaman kapanıyor?

ABD seçimleri altı farklı vakit diliminde gerçekleştiğinden, oy verme merkezlerinin açılış ve kapanış saatleri de farklılık gösteriyor. Birçok eyalette oy verme merkezleri akşam 19:00 ile 20:00 ortasında kapanırken Indiana ve Kentucky üzere eyaletlerde, oy verme yerleri 18:00’de kapanıyor. New York’ta ise kelam konusu merkezler 21:00’a kadar açık kalıyor.

Oy verme merkezleri kapandıktan sonra ne oluyor?

Seçim günü oy verme yerleri kapandıktan çabucak sonra binlerce seçim bölgesinde oylar seçim vazifelileri tarafından sayılmaya başlanır. Şayet oy verme yerinde kağıt oy pusulası kullanılıyorsa, her oy kutusu mühürlenir ve bir oy sayım merkezine gönderilir. Dijital oy makineleri kullanılıyorsa, seçim yetkilileri seçmen datalarını sayım merkezine iletir. Oy pusulalarının işlenmesi ve sayılmasıyla ilgili kurallar eyaletler ortasında değişiklik gösteriyor. Sonuçlar ise oy verme merkezleri büsbütün kapandıktan sonra açıklanmaya başlanır.

Başkanın zafer için kaç oy alması gerekir?

ABD’de liderler oy çokluğuyla belirlenmiyor. Belirleyici olan, Seçiciler Kurulu (Electoral College). Lideri seçme yetkisine sahip Seçiciler Kurulu halk oyuyla seçilen 538 seçici üyeden oluşuyor. Bir adayın başkanlığı kazanabilmesi için 270 Seçiciler Kurulu oyu alması gerekiyor. Bir eyalette bir aday çok az bir çoğunlukla önde olsa bile tüm Seçiciler Kurulu oylarını almaya hak kazanır. Bu nedenle bir aday toplamda en çok oyu alabilir, lakin tekrar de kaybedebilir. 2016’da Hillary Clinton örneğinde olduğu üzere. Clinton, toplamda neredeyse üç milyon oy daha fazla aldı, fakat Donald Trump Seçiciler Kurulu oylarının çoğunluğunu elde etti.

Eğer hiç kimse çoğunluğu kazanamazsa ne olur?

Eğer iki lider adayı Seçiciler Heyeti’nde eşit oy alırsa kazananı belirlemek Temsilciler Meclisi’ne kalır. Her eyaletin delegasyonu bir oy alır ve kazanmak için 26 oy çoğunluğuna gereksinim duyulur. Fakat bu durum şimdiye kadar hiç yaşanmadı.

Sonuç ne vakit resmi olarak açıklanır?

Başa baş bir yarışta, en son sonucun açıklanması biraz vakit alabilir. Şayet kimi eyaletlerde uyuşmazlıklar varsa, bunların seçim maddelerine nazaran 11 Aralık’a kadar çözülmesi gerekir. 17 Aralık’ta eyaletlerin başkentlerinde seçim kurulu üyeleri, lider ve lider yardımcısı için oy vermek üzere toplanır. 6 Ocak 2025’te Kongre Washington’da toplanarak seçim kurulu oylarını sayar ve seçimin kazananını resmi olarak ilan edilir. 20 Ocak’ta ise Washington’da liderin ya da liderin resmi yemin merasimi gerçekleştirilir.

 

---