Maryam Afshang
BBC Farsça
7 Ocak’ta idam edilen 22 yaşındaki Muhammed’in kıssası ve yargılanma süreci, İran’da yargılamaların ve idam cezalarının hareketlere karşı nasıl kullanıldığını da gözler önüne seriyor.
İran’da Mahsa Amini’nin ahlak polisi tarafından gözaltındayken vefatı sonrası başlayan protesto şovlarına katılanlar idam cezası tehdidiyle karşı karşıya.
İran İnsan Hakları Aksiyoncuları Haber Ajansı’na (HRANA) nazaran, şimdiye kadar 22 kişi aksiyonlarla bağlatılı olarak idam cezasına çarptırıldı, dört kişinin cezası infaz edildi.
Son olarak 7 Ocak’ta 22 yaşındaki karate şampiyonu Muhammed Mehdi Karami, idam edildi.
BBC Farsça Servisi’nin edindiği bilgiye nazaran, Muhammed’e kendisini savunmak için sadece 15 dakikadan az mühlet verildi.
Gözaltına alındıktan 65 gün sonra idam edilen Muhammed’in idam cezasına çarptırılması, İran’da otoritelerin protestocuları caydırmak için mahkemeleri nasıl kullandığını ortaya koyuyor.
Son olarak İngiltere için casusluk yapmakla suçlanan eski savunma bakan yardımcısı Ali Rıza Akbari’nin idam edilmesi, dünya genelinden reaksiyon topladı ve birçok ülke tarafından kınandı.
“Casusluk” suçlaması ve protesto hareketleri ortasında bir ilgi olmasa da, Akbari’nin hücre cezasına çarptırılması ve güç yoluyla ‘suçunu itiraf etmesi’, öteki hareketçilerin yaşadıklarına benziyor.
‘Anneme bir şey söyleme’
İdam edilen 22 yaşındaki Muhammed Mehdi, Tahran yakınlarındaki Kerec’de, paramiliter Besiç güçlerinin üyesi olan bir güvenlik görevlisinin öldürülmesiyle ilişkili olarak yakalanmıştı.
Söz konusu olayla ilgili suçlanan 16 bireyden birisiydi. Tüm şüpheliler 3 gün boyunca Kerec’deki mahkemede yargılandı.
İran’da yargılananlar bir avukatla temsil ediliyor lakin bunun üzere olaylarda ve casusluk suçlamalarında, bu temsil genelde “bağımsız” olmuyor. Mahkeme, yargı otoritelerinin onayladığı listeden bir avukatı davaya atıyor.
Gazetecilerin ve ailelerin mahkemeyi izlemesine ise müsaade verilmiyor. Mahkemede neler yaşandığına dair tek manzara, yetkililerin düzenleyerek yayınladığı bir görüntü oluyor.
Bu duruşmadan yayınlanan görüntüde Muhammed Mehdi, telaşlı görünüyor. Güvenlik görevlisinin başına taşla vurduğunu itiraf ediyor.
Mahkemenin davaya atadığı avukat, bununla ilgili bir itirazda bulunmadan, hakimin Muhammed’i “affetmesini” istiyor. Muhammed ise “kandırıldığını” söyleyip yerine oturuyor.
Ardından vefat cezasına çarptırılıyor.
Normalde aile üyeleri sessiz kalma baskısına maruz kalıyor. Lakin Muhammed’in sokaklarda mendil satan babası Maşaallah Karami, İran gazetesi Etemad’a konuştu.
Babası, Muhammed’in idam cezasına çarptırıldığı gün, gözyaşları içerisinde kendisini aradığını aktardı. Muhammed telefonda şunları söyledi:
“Baba, cezamızı kestiler. Benimki idam. Anneme bir şey söyleme.”
Babası, Muhammed’in günahsız olduğuna inandığını söyledi.
Ardından toplumsal medyada ‘1500 tasvir’ (1500 resim) isimli anonim bir hesap, Muhammed Mehdi’nin azaba uğradığına ait bilgiler paylaştı.
Hesapta, Muhammed’in bir görüşmede ailesine, gardiyanlar tarafından dövüldüğünü ve bayıltıldığını söylediği aktarıldı.
Muhammed’in öldüğünü sanan gardiyanlar onu uzak bir bölgeye bıraktı fakat sonradan hala hayatta olduğu fark edildi.
Muhammed, güvenlik vazifelilerinin kendisini tecavüzle tehdit ettiğini ve “her gün genital bölgelerine dokunduklarını” da açıkladı.
Yargıda süreç nasıl işliyor?
İran’da mahkemelerden birinin verdiği idam cezası, Temyiz Mahkemesi’ne gönderiliyor. Üst mahkeme kararı onaylasa bile buna itiraz edilebiliyor.
Muhammed’in babası, verdiği röportajda, devletin atadığı avukata birkaç defa ulaşmaya çalıştığını lakin karşılık alamadığını söyledi.
Aile daha sonra İran’ın önde gelen insan hakları avukatlarından Muhammed Hüseyin Aghasi ile temasa geçti.
Aghasi, “Muhammed beni cezaevinden üç defa aradı ve onu savunmamı istedi. Ailesi de birebir talepte bulundu” diyor.
Avukat, yerel mahkemeye ve akabinde üst mahkemeye başvurdu fakat yer basamakta, müracaatları yoksayıldı ya da reddedildi.
İranlı yetkililer, bu yargılamaların protestocuları caydırma maksadı taşıdığını tekraren kere lisana getirdiler.
Savunmasız bırakılan ‘zanlılar’
Kerec’de idam edilen Muhammed Hüseyni de emsal bir yargı sürecinden geçti.
Ailesi hayatta olmadığı için toplumsal medyadaki kampanyalarda “Hepimiz Muhammed’in ailesiyiz” sloganı kullanıldı.
BBC Farsça Servisi, zanlının bipolar bozukluğa sahip olduğunu öğrendi.
Öte yandan Muhammed Hüseyni, bağımsız bir avukatla savunma yapmayı başardı.
Avukat Ali Şerifzade Ardakani, onu cezaevinde ziyaret etti ve akabinde şu tweet’i attı:
“Ziyaret boyunca ağladı. İşkenceyi anlattı, elleri bağlı formda dövüldüğünü, gözlerinin bağlandığını, başına tekme atıldığını, şuurunu kaybettiğini söyledi.”
Avukat Ardakani, “Suçu işlediğine dönük itiraflar azap altında elde edildi ve yasal geçerliliği yoktur” dedi.
Temyiz Mahkemesi’ne itiraz eden avukat, mahkemeye 7 Ocak’ta çağrıldı.
Ancak yola çıktığı sırada, Muhammed Hüseyni’nin asılarak idam edildiğini öğrendi.
Ardından avukat da gözaltına alındı lakin kefaletle özgür bırakıldı.
İnsan hakları örgütleri, ‘zor yoluyla alınmış itiraflara’ ve kelam konusu duruşmalara reaksiyon gösteriyor.
BBC Farsça, devletin atadığı avukatların birçok vakit ‘sorgu yargıcı’ üzere davrandığı, zanlıları savunmadığı bilgisini aldı.